Żeńskie narządy płciowe dzielą się na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne — to jajniki, zaliczane do pierwszorzędowych cech płciowych oraz macica, jajowody i pochwa, zaliczane do drugorzędowych cech płciowych. Do zewnętrznych narządów płciowych położonych w okolic] krocza zaliczamy srom, na który składają się: wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka, gruczoły przedsionkowe i opuszka przedsionka Jajniki są parzystym narządem, mającym kształt spłaszczonego kasztana, wymiary (średnio) 4 X 2 X 0,8 cm i ciężar 6—8 g; znajdują się w dolnej części jamy brzusznej. Na przekroju jajni­ka pod warstwą powierzchowną znajdują się tzw. mieszki jajnikowe, zawierające dojrzewające komórki jajowe. Dojrzewanie pęcherzyka jaj­nikowego dokonuje się w ciągu 14 dni pierwszej połowy cyklu miesiącz­kowego. W tym czasie przysadka mózgowa wydziela hormon gonado-tropowy — folitropinę, powodujący szybki wzrost pęcherzyków jajniko­wych. Wzrastające pęcherzyki jajnikowe wydzielają hormon pęcherzy­kowy, czyli folikulinę (estron), inaczej hormon rujotwórczy, wpływający m.in. na wykształcenie się cech płciowych żeńskich. Około 14 dnia cy­klu pęcherzyk jajnikowy, zawierający komórkę jajową, znajduje się w swej szczytowej fazie wzrostowej i jest przygotowany do pęknięcia. Jednocześnie ustrój kobiecy zostaje nasycony hormonem pęcherzyka — folikuliną, w związku z czym przysadka zaczyna wydzielać swój drugi hormon gonadotropowy, zwany hormonem luteinizującym. Hormon ten powoduje, że dojrzewanie pęcherzyka zostaje zakończone i dojrzały pę­cherzyk pęka, a zawarta w nim komórka jajowa dostaje się przez jamę otrzewnej do jajowodu. Zjawisko to nosi nazwę jajeczkowania, czyli owulacji. Występuje ono w okresie dojrzałości płciowej kobiety , mniej więcej co 28 dni. Okres od jednego jajeczkowania do drugiego nazywamy cyklem jajnikowym. Po jajeczkowaniu pęknięty pęcherzyk przekształca się w tzw. ciałko żółte, które wydziela hormon zwany hormonem ciałka żółtego, czyli pro­gesteron. Czas utrzymywania się ciałka żółtego zależny jest od losu ko­mórki jajowej. Jeżeli nie zostanie ona zapłodniona, ciałko żółte szybko zanika; jeśli natomiast dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej, ciałko żółte rozwija się, przekształcając się w tzw. ciałko żółte ciążowe, wy­dzielające znaczne ilości wspomnianego wyżej progesteronu. Progeste­ron jest hormonem przygotowującym błonę śluzową wyścielającą od wewnątrz macicę do przyjęcia zapłodnionego jaja i ułatwiającym jego zagnieżdżenie się i rozwój. Ciałko żółte ciążowe zaczyna z wolna zani­kać dopiero ok. 6 mies. ciąży. Natomiast w przypadkach, w których komórka jajowa nie ulegnie za­płodnieniu, ciałko żółte — jak wspomniano wyżej — szybko zanika i wydzielanie progesteronu zostaje wstrzymane; zaprzestanie wydzielania progesteronu wywołuje złuszczenie się przerosłej błony śluzowej maci­cy, czyli miesiączkę. Jednocześnie przysadka mózgowa zo­staje pobudzona do wznowienia wytwarzania hormonu gonadotropowe-go, przyspieszającego dojrzewanie następnego pęcherzyka, i cykl po­wtarza się. , Jajowody. Jajowód jest to parzysty przewód długości 14—20 cm, jednym końcem otwarty, na kształt trąbki, ku jajni­kowi (dla lepszego wychwycenia komórki jajowej), drugim końcem uchodzący do jamy macicy. Zadaniem jajowodu jest transport wydalanej z jajnika komórki jajowej do jamy macicy. Wnętrze jajowodu wysłane jest nabłonkiem cylindrycznym urzęsionym, mającym zdolność! przesuwania wydzieliny komórek śluzowych w stronę macicy. Sprzyjaj to zarówno przesuwaniu się komórki jajowej, jak i ruchom plemników,! które najaktywniej poruszają się „pod prąd". Jajowód ma zdolność rytmicznego kurczenia się; u dorosłej kobiety skurcze jajowodu powtarzają] się 3—4 razy na minutę. Dzięki tym skurczom komórka jajowa w ciągu! 3—5 dni przebywa drogę między jajnikiem a jamą macicy. Macica. Jest pojedynczym narządem zbudowanym z tkanki mięśniowej, mającym kształt spłaszczonej gruszki, długości 7—9 cm, szerokości ok. 5 cm i grubości ok. 2,5 cm .Dzieli się na trzon macicy i szyjkę. Trzon jest rozszerzony u góry i przechodzi po bokach w jajowody. Ku dołowi trzon się zwęża, przechodząc w szyjkę macicy Dolna część szyjki macicy objęta jest przez górną część pochwy i nosi nazwę części pochwowej szyjki macicy; część pochwo-szyjki macicy może być częstym siedliskiem stanów zapalnych. Macica ma do spełnienia w procesie rozrodczym doniosłe zadanie: przyjąć zapłodnioną komórkę jajową i zapewnić płodowi warunki należytego rozwoju. Spełnienie tych zadań jest możliwe, ponieważ": w błonie śluzowej macicy dojrzałej płciowo kobiety zachodzą cykliczne przemiany, ściśle powiązane z cyklem jajnikowym, omówionym uprzedniej Jeśli dojdzie do zapłodnienia i zagnieżdżenia się komórki jajowej w macicy, rozpoczyna się, trwająca ok. 9 miesięcy, ciąża i następuje wstrzymanie jajeczkowania. Ustają także cykliczne krwawienia miesięcz­ne (menstruacja), gdyż błona śluzowa macicy nie złuszcza się, lecz prze­ciwnie — rozrasta i powiększa. Po ok. 280 dniach ciąży następuje poród, a następnie połóg. Po okresie połogu powiększona w czasie ciąży maci­ca stopniowo zmniejsza się, powracając do wymiarów pierwotnych, i po­nownie rozpoczynają się krwawienia miesięczne. Istota krwawień miesiączkowych jest następująca: pod wpływem hor­monów jajnikowych błona śluzowa macicy odradza się, rozrasta i gru­bieje: wzmaga się czynność gruczołów macicznych. Naczynia krwiono­śne rozrastają się i rozszerzają. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, roz­szerzone uprzednio naczynia krwionośne kurczą się i powstaje w błonie śluzowej macicy stan niedokrwienia i niedożywienia. Wskutek działania odpowiednich hormonów następuje ponowne rozszerzenie naczyń krwio­nośnych, co powoduje ich pękanie i złuszczanie się błony śluzowej. Strzępki złuszczanej błony śluzowej i krew z pękniętych naczyń, zmie­szana ze śluzem, odpływa z macicy przez pochwę na zewnątrz. Prawi­dłowo przebiegające krwawienia miesięczne występują regularnie co 23—31 dni (najczęściej co 28 dni) i trwają 3—5 dni. Pochwa jest zbudowanym z tkanki mięśniowej i błony śluzowej kana­łem o długości ok. 9 cm, łączącym ujście zewnętrzne macicy z zewnętrz­nymi narządami płciowymi — sromem. Ściany po­chwy są zbudowane z włókien mięśni gładkich, przeplecionych włókna­mi łącznotkankowymi. Sprawia to, iż pochwa jest zdolna do znacznego rozciągania się; ma to decydujące znaczenie w czasie porodu i wyda­lania płodu. Błona śluzowa pochwy wytwarza wydzielinę o odczynie kwaśnym, co Ima duże znaczenie dla rozwoju wewnątrz-pochwowej prawidłowej flory bakteryjnej. Ujście pochwy u kobiet, które nie współżyły płciowo z mężczyzną, zamknięte jest fałdem błony śluzowej, zwanej błoną dziewiczą. W warunkach prawidłowych błona dziewicza posiada niewielki otwór (przepuszczający mały palec); rozerwanie błony dziewiczej nastę­puje w czasie pierwszego stosunku płciowego; towarzyszy temu niewielkie krwawienie. Jako narząd płciowy pochwa spełnia w ustroju kobiety wielorakie Jadania: służy za narząd do spółkowania, przyjmuje i przechowuje wprowadzone do niej w czasie wytrysku nasienie męskie, umożliwia swobodny odpływ krwi menstruacyjnej, w czasie porodu służy do przej­ęła płodu. Ponadto pochwa spełnia także czynność ochronną, mianowicie chroni wewnętrzne narządy płciowe kobiety przed wtargnięciem bakterii, wirusów i zanieczyszczeń z zewnątrz. Ochronę przeciwbakteryjną zapewnia obecność pałeczek Doderleina, wypierających w kwaśnym środowisku pochwy inne bakterie, które dostają się do pochwy. Wargi sromowe większe są to 2 duże fałdy skórne, łączą się z przodu nad łechtaczką w tzw. spoidło przednie, a z tyłu — a co szersze, oddalone o ok. 3 cm od odbytu spoidło tylne. Między stykającymi się wargami większymi znajduje się szpara sromowa, długości ok. 8 cm. U dziewczynek i młodych kobiet wargi sromowe większe ściśle przylegają do siebie; w późniejszym wieku tracą swe napięcie i n co wiotczeją. Wargi sromowe mniejsze są to 2 cienkie, bladoróżowe fałdy skórnej, obejmujące przedsionek pochwy; są zakryte przez sromowe większe. W pewnych przypadkach, np. wskutek intensywni pocierania w czasie często uprawianego samogwałtu, wargi sromowe mniejsze mogą przerastać i wystawać spomiędzy warg większych. Wa sromowe mniejsze zachodzą u góry nad łechtaczkę, tworząc nad rodzaj kapturka; jest to tzw. napletek łechtaczki. Wargi sromowe mniejsze są silnie unerwione i wrażliwe na dotyk. Przedsionek pochwy jest płytką przestrzenią, ograniczoną z boi przez wargi sromowe mniejsze, z przodu przez wędzidełko łechtaczki a od tyłu przez wędzidełko warg sromowych mniejszych. Na dnie przedsionka pochwy mają swoje ujścia gruczoły przedsionkowe mniejsze, wytwarzające śluzową wydzielinę. Natomiast parzysty gruczoł przedsionkowy większy (gruczoł Bartholina) leży u podstawy vi sromowych mniejszych. Wydzielina gruczołów przedsionkowych wejście do pochwy, ułatwia wprowadzenie członka i odbycie stosunku płciowego. Przewód wyprowadzający tego gruczołu, długości 1—2 uchodzi do przedsionka pochwy po stronie przyśrodkowej warg mniejszych. Łechtaczka jest pojedynczym narządem, położonym w górnej przed­niej części sromu, długości ok. 4 mm, zbudowanym, podobnie jak członek, z parzystych ciał jamistych, posiadających zdolność wypełniania się krwi i zwiększania swej objętości. Nie pokryty naplet­kiem koniec łechtaczki nosi nazwę żołędzi. Cała łechtaczka, a szczegól­nie jej żołądź, jest silnie unerwiona i wrażliwa na dotyk. Pocieranie łechtaczki powoduje na drodze odruchowej (za pośrednictwem ośrodka rdzeniowego) jej wzwód i wystąpienie podniecenia płciowego. Zwiększa się wtedy ukrwienie sromu i wydzielanie śluzu w przedsionku pochwy. Pierwszy akt płciowy jest w warunkach prawidłowych ostatnim etapem rozwoju popędu płciowego. Popęd płciowy — obok popędu samozachowawczego — należy do najsilniejszych popędów człowieka i jest mechanizmem służącym zachowaniu i rozmnożeniu gatunku. Nie pojawia się on u człowieka nagle w okresie dojrzewania; popęd płciowy u czło­wieka jest wrodzony i przekazywany dziedzicznie. Rozwój życia uczu­ciowego i seksualnego człowieka rozpoczyna się z chwilą narodzin . trwa następnie przez długie lata. W przeciwieństwie do zwierząt człowiek prowadzi życie płciowe ciągu całego roku. Różnice zachodzące w intensywności życia płciowego poszczególnych jednostek zależne są od szerokości geograficznej, pory roku, klimatu, żywienia, wieku, rodzaju pracy i cech osobniczych (fizycznych i psychicznych). Nie ma normy określającej prawidłową in­tensywność życia płciowego: normą jest zarówno jeden stosunek w cią­gu kilku tygodni, jak i 2—3 stosunki w ciągu doby. Popęd płciowy człowieka jest regulowany przez dwa mechanizmy: nerwowy (z ośrodkami w korze mózgowej i rdzeniu kręgowym) i hormonalny. W trakcie rozwoju ewolucyjnego rola mechanizmów nerwo­wych wzrasta, a hormonalnych — maleje. Emocje i popędy są kontrolowane przez korę mózgową. Rozwój uczuć żeński sposobów zachowania seksualnego jest zależny od wykształcenia mechanizmów kory mózgowej, które odgrywają zasadniczą rolę w powstawaniu lub hamowaniu pobudzeń seksualnych. Natomiast hormony płciowe niezbędne są do wykształcenia wrażliwości ośrodkowego układu nerwowego na dopływające bodźce seksualne; następuje to przeważnie w okresie dojrzewania płciowego w związku ze znacznie zwiększonym wytwarzaniem hormonów. Ośrodki seksualne kierujące wzwodem członka i łechtaczki, jak również mechanizmem wytrysku nasienia, znajdują się w rdzeniu kręgowy ośrodek wzwodu mieści się w części krzyżowej, a ośrodek wytrysku w części lędźwiowej rdzenia kręgowego. Najczęściej pobudzenie seksualne wychodzi z kory mózgowej i poprzez ośrodek rdzeniowy przed się na narządy płciowe, wywołując przekrwienie ciał jamistych i członka u mężczyzny, a u kobiety wzwód łechtaczki i zwiększone w działanie śluzu w przedsionku pochwy. Możliwa jest także odwrót droga pobudzenia: mechaniczne drażnienie zakończeń nerwowych w wewnętrznych narządach płciowych wyzwala bodźce, które zostają przeniesione do ośrodka rdzeniowego i do mózgu. Tak dzieje się w przypadku np. onanizmu, kiedy mechaniczne pocieranie żołędzi człon) okrywającym ją napletkiem pobudza ośrodki rdzeniowe i wyzwala y< trysk nasienia, przy czym kora mózgowa może w tym nie brać udział Zjawisko przenoszenia impulsów z narządów płciowych na wyższe piej układu nerwowego może być wykorzystywane przez partnerów seksualnych celem wzajemnego wzmożenia podniecenia i przygotowania aktu płciowego. W procesie tworzenia się pobudzenia płciowego — w fazie wstępnej — największą rolę odgrywają zmysły wzroku i dotyku. Zmysły słuchu, węchu i smaku odgrywają nieco mniejszą rolę. Rozpatrując znaczenie zmysłu wzroku należy stwierdzić, iż widok obnażonych narządów płciowych nie jest najsilniejszym bodźcem seksualnym, a przy braku wstępnego podniecenia — może działać na partnera nawet odpychająco. Natomiast widok drugorzędowych cech płci, kształtnych piersi kobiecych lub barczystej budowy mężczyzny, budzić pożądanie i chęć zbliżenia. Dla wzmożenia wrażeń odbieraj przez zmysł wzroku wykorzystywano od wieków ubiór, sposób uczesania, ozdoby i kosmetyki. Dekolty w sukniach, mające ściągnąć wa mężczyzny na obnażone piersi kobiece, i watowane ramiona marynarki mające optycznie poszerzyć barki — to przykłady umyślnego oddziaływania na zmysł wzroku. Rozpatrując rolę drugiego ważnego dla powstania stanu pobudź^ seksualnego zmysłu — dotyku, należy stwierdzić, iż największe skupienie; czuciowych zakończeń nerwowych znajdują się w okolicy narządów płciowych: u mężczyzn w żołędzi członka, u kobiety w łechtaczce gach sromowych mniejszych i częściowo w pochwie. Wymienione okolice należą do tzw. pierwszorzędowych sfer erogenicznych, których drażnienie powoduje powstanie silnego podniecenia płciowego, a następnie orgazmu. Receptory dotykowe znajdują się także w innych niż narządy p zewnętrzne okolicach ciała: w czerwieni warg, wewnętrznych powierzchniach ud, języku, płatkach usznych, szyi, okolicy odbytu, broda sutkowych i in. Są to tzw. drugorzędowe sfery erogeniczne. Dotykanie i drażnienie tych okolic sprzyja wzmaganiu stanu wstępnego podniecenia seksualnego, wywołanego bodźcami wzrokowymi. Pieszczoty lekkie i delikatne oddziałują znacznie silniej od gwałtownych czy brutalnych. Do grupy bodźców działających najsilniej jako zachęta seksualna na­leżą pocałunki. Każdy pocałunek ma słabsze lub silniejsze zabarwienie erotyczne; najbardziej podniecająco oddziałują pocałunki składane w drugorzędowych okolicach erogenicznych. W trakcie wzmagającego się stanu podniecenia seksualnego gra miłosna osiąga swój punkt kulmina­cyjny przy dotykaniu zewnętrznych narządów płciowych. Drażnienie tych okolic ostatecznie wzmaga pożądanie i napięcie wewnętrzne; do­chodzi do stosunku płciowego. Partnerzy kulturalni i taktowni (dotyczy to szczególnie mężczyzn) dba­ją o to, aby przed zespoleniem cielesnym przejść przez wszystkie sta­dia przygotowawcze: od zapewnienia odpowiednio sprzyjającego nastroju i przychylnego nastawienia psychicznego partnerki, poprzez wzmagające chęć zbliżenia bodźce wzrokowe, delikatne pieszczoty, uściski i pocałunki, aż po właściwą grę miłosną i drażnienie narządów płciowych, poprzedzające sam akt. Należy pamiętać, że istnieją znaczne różnice w przebiegu podniecenia płciowego u mężczyzny i kobiety. Ujmując najogólniej — u mężczyzny szybciej dochodzi do stanu podniecenia i pełnej gotowości seksualnej i niż u kobiety. Z tego też względu zbyt intensywne pieszczoty wstępne strony partnerki często są zbyteczne, lub nawet niepożądane, gdyż mogą prowadzić do skrócenia stosunku, lub nawet wytrysku przedwczesnego. U młodego mężczyzny po dłuższym okresie abstynencji seksualnej już wstępne pocałunki i pieszczoty, lub nawet sam widok partnerki, mogą wywołać wzwód członka, a orgazm i wytrysk nasienia mogą wystąpić już w momencie wprowadzenia członka do pochwy. Natomiast u kobiety przygotowanie do stosunku i osiągnięcie stanu gotowości seksualnej trwa dłużej. Tylko w wyjątkowych przypadkach — przydały zaistnieniu znacznego podniecenia wstępnego — stosunek nie poprzedzo­ny ze strony mężczyzny pieszczotami może doprowadzić u kobiety do wystąpienia orgazmu. Poza wpływem pieszczot seksualnych drażniących sfery erogeniczne na stan gotowości płciowej kobiety i zdolność osiągnięcia przez nią orgazmu oddziałują uczucia, jakimi darzy swego partnera, okres cyklu miesięcznego i in. Jeśli mało taktowny i niekulturalny partner postępuje nieumiejętnie, tj. pomija wstępną grę miłosną ibez uprzedniego przygotowania partnerki podejmuje stosunek płciowy, u kobiety może nie dojść do szczytowania (orgazmu). Częste, systema­tyczne powtarzanie się takich stanów anorgazmii może prowadzić u kobiety do powstania nerwicy płciowej, zaburzeń miesiączkowych. Rozumny partner stara się dostosować własne pobudzenie płciowe do możliwości partnerki w czasie zbliżenia jest niedostateczny dla osiągnięcia pl nią orgazmu, mężczyzna powinien starać się przedłużyć czas stosu i zastosować dodatkowe bodźce seksualne.