Krtań (po łacinie larynx — stąd laryngologia) zaliczana jest do dolnych dróg oddechowych. Ze względu na swoje położenie jest ona ich początkiem, leży bowiem wysoko na szyi, wstawiona między gardło i tchawicę. Tu można ją wyczuć dotykiem, a u mężczyzn jest ona wy- raźnie widoczna jako tzw. jabłko Adama. W swym położeniu krtań nie jest unieruchomiona, wręcz przeciwnie, u góry zawieszona jest elastycznie na kości gnykowej, u dołu zaś równie elastycznie połączona z tchawicą. Zespół licznych mięśni wprawia ją całą w ruch, unosząc ją lub opuszczając. Ma to zwłaszcza miejsce w czasie połykania, kiedy jednocześnie ulega zamknięciu, co zapobiega przedostaniu się do - jej światła cząsteczek pożywienia. Krtań przemieszczana jest również podczas mowy lub śpiewu. Oprócz ruchów obejmujących całą krtań mogą również przesuwać się jej części i zjawisko to związane jest z jej drugą obok oddychania funkcją, mianowicie z wytwarzaniem głosu. Krtań ma kształt rury o szerokim świetle i nieprawidłowych ścianach. W skład budowy tej rury wchodzą: chrząstkowy szkielet i jego połączenia, błona śluzowa i jej wytwory oraz umięśnienie. W skład szkieletu krtani wchodzą chrząstki duże i małe. Do dużych należą chrząstki nieparzyste: tarczowata, pierścieniowata i nagłośniowa oraz parzyste chrząstki nalewkowate. Chrząstki małe — to parzyste chrząstki rożkowate i klinowate. Wszystkie wymienione chrząstki krtaniowe są połączone ze sobą stawowo, to znaczy możliwe są między nimi określone ruchy i przesunięcia. Największą chrząstką krtani jest chrząstka tarczowata. Nazwę swą bierze z podobieństwa do tarczy herbowej. Składa się ona z dwu blaszek połączonych pod kątem, który skierowany jest do przodu, do powierzchni szyi. On to właśnie zaznacza się wyraźnie u mężczyzn, tworząc owo jabłko Adama. Warto tu odtworzyć historię owej nazwy. Otóż znany anatom niemiecki Hyrtl uważa, że powstała ona jako błąd tłumaczenia z arabskiego. Arabowie bowiem nazywali wyniosłość na szyi u mężczyzn „jabłkiem mężczyzny".Przyczyną błędu była zapewne pobożność tłumaczy średniowiecznych, według bowiem Księgi Rodzaju w Starym Testamencie biblijnemu Adamowi na głos Boga: „Gdzie jesteś" część owocu z zakazanego drzewa utkwiła ze strachu w gardle. Stąd zapewne wzięli owo „jabłko Adama". Przytaczamy tę hipotezę za Reicherem jako ciekawostkę, ale też jako ilustrację dziwnych dróg powstawania niektórych rozpowszechnionych dziś nazw anatomicznych. Trzeba jeszcze dodać, że ów kąt tarczowy krtani bardziej ostry u mężczyzny powoduje wydłużenie szpary i w konsekwencji inny toni głosu, ale o tym niżej. Chrząstka pierścieniowata jest drugą co do wielkości chrząstką krtani. Jest ona grubościenna i ma kształt pierścienia-sygnetu, którego cieńsza część skierowana jest do przodu, rozszerzona zaś blaszka do tyłu.] Ów cieńszy przedni łuk możemy wyczuć przez skórę poniżej kąta tar-j czowatego, od którego jest on oddzielony wyczuwalną szparą. Chrząstki nalewkowate są bliźniaczo do siebie podobne i mają kształt) trójściennych piramid o małej podstawie i wydłużonym wierzchołku.] Leżą obok siebie w tylnej części krtani, na górnej krawędzi blaszki] chrząstki pierścieniowatej. Są one zaopatrzone w wyrostki, z których) zapamiętamy jeden — wyrostek głosowy; rolę jego postaramy się wyjaśnić później. Trzeba jeszcze dodać, że małe chrząstki krtani, o których mówiliśmy wyżej, układają się właśnie w pobliżu przedniej części] chrząstek nalewkowatych. Chrząstka nagłośniowa stanowi zrąb nagłośni. Przypomina kształtom siodełko wyścigowego roweru. Położona jest w tyle od nasady języka! i kości gnykowej. Jako część nagłośni odgrywa ważną rolę w ochronią wejścia do krtani, zwłaszcza podczas połykania, a także w przypadku, gdy trafią tam jakieś ciała obce. Większość opisanych chrząstek krtaniowych zbudowana jest ze znanego nam typu chrząstki szklistej, pozostałe zaś są sprężyste. Pierwsze z nich kostnieją z wiekiem, a u starych mężczyzn (powyżej 65 lat) sal całkowicie kostne. Połączenia chrząstek krtaniowych, jak to już sygnalizowaliśmy wyże występują w różnych postaciach — jako połączenia stawowe albo błoniaste i więzadłowe. Połączenia te dotyczą również chrząstek i tworów z nimi sąsiadujących. Większość z tych połączeń pozwala na znaczni stopień ruchomości, co ułatwia pracę odpowiednim mięśniom. Jama, którą ograniczają chrząstki krtani, jest znacznie szczuplejsza; niż wskazuje na to zewnętrzny obwód krtani. Wyróżnia się w niej trzy piętra, z których najistotniejsze dla nas jest piętro środkowe, ale to będzie przedmiotem opisu poniżej. Natomiast teraz już stwierdzimy, że cała jama krtani wysłana jest błoną śluzową, w wielu miejscach uniesioną do światła przez występujące tam różne wyniosłości. Błona ta jest cienka i zwłaszcza w górnej części krtani bardzo wiotka, przez co skłonna do obrzęków. Nabłonek, taki sam jak w gardle, powoduje swymi migawkami ruch falowy w kierunku gardła. Występują w nim liczne gruczoły krtaniowe. Wyjątkiem są fałdy głosowe, pokryte przez inny rodzaj nabłonka (wielowarstwowy płaski). Ich powierzchnię zwilża wydzielina wspomnianych gruczołów i chroni je przed wysychaniem. Niemniej jednak podczas długiego przemawiania dochodzi często do wysychania tych fałdów, co objawia się tzw. chrypką. Mięśnie krtani działają albo na cały ten narząd, albo też zmieniają ustawienie poszczególnych chrząstek. Pierwsze z tych mięśni noszą nazwę zewnętrznych. Mogą one unosić lub opuszczać albo też wysuwać i cofać krtań do tyłu. Pozostałe mięśnie własne krtani służą do obsługi narządu głosu albo chronią drogi przepływu powietrza. Jak to już wielokrotnie podkreślaliśmy, krtań jest właściwym narządem głosotwórczym, chociaż część składowych głosu ludzkiego powstaje również w jamie ustnej i w gardle, a jako swoiste rezonatory traktować można także znane nam zatoki, zwłaszcza szczękowe. Głośna mowa i śpiew powstają głównie przy wydechu dzięki drganiom warg głosowych krtani, czyli strun głosowych. Natomiast szept powstaje jedynie w jamie ustnej, zarówno podczas wydechu, jak i wdechu, i krtań nie jest przy tym wcale zatrudniona. Narząd głosowy krtani mieści się w jej środkowym piętrze i nazywa się głośnią. W skład głośni wchodzą dwie wargi głosowe, prawa i lewa. Sięgają one od znanych nam wyrostków głosowych chrząstek nalewkowatych do wewnętrznej powierzchni kąta chrząstki tarczowatej. Pod ich błoną śluzową w tym samym kierunku przebiegają więzadła głosowe oraz mięśnie głosowe. Obydwa te składniki tworzą więc zrąb warg głosowych (zwanych niekiedy strunami głosowymi), a mięśnie zmieniają czynnie stan ich napięcia. Wolny brzeg warg to fałdy głosowe; pomiędzy nimi tworzy się szczelinowata szpara głośni. Przy powstawaniu głosu wielkość tej szpary ulega zmianom. Dzieje się tak dlatego, że wargi głosowe drgają w kierunku poprzecznym do swojej długiej osi. Im krótsze wargi głosowe, tym drgania ich mogą być szybsze. Głos, jaki wówczas powstaje, jest wyższy. Oprócz długości warg głosowych o wysokości tonu decyduje jeszcze ich grubość i stan napięcia. Przy napięciu warg wysokość ta wzrasta, a przy zgrubieniu zmniejsza się wyraźnie. Płciowe różnice głosu mają swe siedlisko w odmiennej anatomicznej budowie warg głosowych, a różnice indywidualne należą głównie od ukształtowania gardła, jamy ustnej i jamy nosowej. Mówiąc o głosie, który powstaje w krtani, mieliśmy na uwadze dźwięk. Natomiast zgłoski, z których składa się mowa, powstają głównie w jamie ustnej. Bierze w tym udział język, podniebienie, zęby i wargi. Oczywiście „surowcem" dla mowy są drgania przekazane przez krtań. W związku z rolą głosotwórczą krtani Czytelnika zaciekawią być może sprawy rozwojowe, określane jako mutacja głosu. Otóż w okresie tym, który jak wiemy, towarzyszy dojrzewaniu płciowemu, następuje u chłopców gwałtowne powiększenie rozmiarów krtani,a więc i warg głosowych. W tym czasie jednak, wskutek niejednoczesnego dostrajania się ośrodków nerwowych, chłopcy ci mają kłopoty z nadaniem odpowiedniego napięcia mięśniom krtani, co objawia się popularnym „kogutem". Usunięcie gruczołów płciowych męskich przed osiągnięciem dojrzałości płciowej powoduje brak mutacji głosu. Zachowuje on wówczas cechy dziecięce lub podobne do kobiecego. Wykorzystywano to niegdyś dla zapewnienia wysokich głosów w chórach nadwornych (sławny chór z kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie).