Ból brzucha nie jest jedynym objawem towarzyszącym chorobom przewodu pokarmowego. Bardzo często wtedy występują między innymi takie dolegliwości, jak wymioty, biegunka i zaparcie. Wyjaśnijmy na wstępie, co to są wymioty. U człowieka jest to najczęściej odruch obronny, polegający na usunięciu jakichś szkodliwych dla organizmu substancji czy pokarmów, które mogłyby spowodować groźne dla niego następstwa. Towarzyszą one często również niektórym chorobom. Bywają też niekiedy wywoływane odrażającym zapachem czy widokiem lub też powoduje je mechaniczne drażnienie ściany gardła, przełyku czy żołądka. Jak jednak wygląda mechanizm tej dolegliwości? Ogólnie można powiedzieć, że bodźce powodujące wymioty działają bezpośrednio na ośrodek wymiotny, znajdujący się w rdzeniu przedłużonym (część układu nerwowego), bądź docierają z krwią, która zawiera substancje pobudzające ten ośrodek, lub też są pochodzenia psychicznego. W ostatnim przypadku bodźce przechodzą do tego ośrodka z kory mózgowej. Często' bywają wywołane odruchowo wskutek zadrażnienia zakończeń nerwowych, na przykład w ścianie gardła czy żołądka. Wymioty poprzedzone są ogólnym osłabieniem i uczuciem nudności. Później następuje rozluźnienie wpustu i zaciśnięcie odźwiernika oraz zwiotczenie ściany żołądka. W pewnym momencie następuje wdech, który powoduje obniżenie przepony i powstanie ujemnego ciśnienia w rozluźnionym przełyku. Nagłośnia się zamyka, a podniebienie miękkie unosi się ku górze. Nagły skurcz mięśni brzucha wypycha narządy jamy brzusznej w górę; przepona zostaje podniesiona, żołądek uciśnięty od dołu. Treść pokarmowa wydostaje się z żołądka do przełyku, z którego pod wpływem wydechu przemieszcza się do jamy ustnej. Istnieją też pewne substancje chemiczne wywołujące wymioty. N leżą do nich: korzeń wymiotnicy, sublimat, siarczan miedzi. Działa' one odruchowo, zadrażniając zakończenia nerwowe w przewodzie p karmowym. Wymioty mogą niekiedy występować przy nadmiernym zmęczeniu, przy ostrym bólu, jak i przy histerii. Również wywołać [ może nagły wzrost ciśnienia panującego w jamie czaszki. Są one wtedy nagłe i nie poprzedzone uczuciem nudności. Wiele kobiet w początku ciąży cierpi na tę przypadłość. Przyczyna ich jest niejasna. Wydaj się, że powstają wskutek głodu węglowodanowego i odwodnienia towarzyszącego tak zwanej ketozie. Rezerwy węglowodanowe wyczerpują s szczególnie w nocy i wtedy powstaje wspomniana już ketoza. Drugim objawem chorobowym, o którym wspomnimy, jest biegun' Objawia się, jak dobrze wiemy, nadmierną ilością wypróżnień i zwiszoną masą kału. Jest to wynik zbyt szybkiego przejścia treści pokarmowej przez jelito cienkie, w związku z czym wchłanianie nie przebieg prawidłowo. Biegunka towarzyszy często różnym chorobom, ale m też być wynikiem stanów emocjonalnych, na przykład strachu czy ból Niekiedy może być spowodowana działaniem takich trucizn, jak rt i arsen. W zaparciu, w przeciwieństwie do biegunki, wypróżnienia są częste i utrudnione, a kał zalega w związku z tym w odbytnicy. Pow duje to niekiedy objawy bólu głowy, złego samopoczucia, ociężał i przygnębienia. Efekt ten jest wynikiem mechanicznego ucisku kałowych na ścianę okrężnicy, a nie samozatrucia wskutek wchlania substancji toksycznych z kału, jak dawniej przypuszczano. Zappa wywołuje często niewłaściwa dieta, uboga w warzywa i wodę. M ono również zostać spowodowane zwężeniem czy zrostem przew lub wystąpieniem w nim guza, niewydolnością mięśni powodujący! wypróżnienie (spotykanym na starość) oraz nadmiernym skurcz mięśni w stanach emocjonalnych i nerwowych. Niekiedy zaparcie wołane jest zapaleniem wyrostka robaczkowego lub hemoroidami. pierwszej grupy należy na przykład olej rycynowy, który wzmaga skurcze ściany jelita. Do środków przeczyszczających zaliczamy również sól gorzką (siarczan magnezu), która działa na zasadzie zwiększania ciśnienia osmotycznego w świetle jelita i powoduje większe wydzielanie gruczołów jelitowych, rozwadniając w ten sposób treść jelitową. Oprócz tych leków istnieją jeszcze łagodne środki przeczyszczające, które zawierają substancje zwiększające objętość trawionej części pokarmowej, przez co wzmagają ruchy perystaltyczne. Wypróżnienie możemy też wywołać za pomocą wprowadzenia płynu do jelita poprzez odbyt (lewatywa). W ten sposób zawartość okrężnicy ulega upłynnieniu, a dzięki rozszerzeniu jej światła mięśnie ściany zostają pobudzone do intensywnego działania. Do substancji ułatwiających przechodzenie kału należą tłuszcze, które go rozmiękczają. Zastrzec należy, że aby spełniły swoją rolę, nie mogą podlegać działaniu enzymów trawiennych. Z podanych wyżej względów najlepszą do tych celów okazała się ciekła parafina. Stałe podawanie tych środków jest jednak szkodliwe, gdyż nadmierna ilość oleju przeszkadza działaniu enzymów trawiennych, a witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, K) gorzej są wchłaniane.