Znając już budowę i czynności żołądka ludzkiego, możemy porównać go z żołądkiem innych ssaków. U niektórych z nich rozwija się wybitnie funkcja mechaniczna albo ze względu na twarde pożywienie, albo też niedorozwój czy brak zębów. Na przykład u mrówkojada, który pozbawiony jest zębów, żołądek w części odźwiernikowej jest wyposażony w twarde fałdy błony śluzowej pełniące funkcję zębów rozcierających pokarm. Mówiliśmy już o doświadczeniach Pawłowa, które udowodniły zależność wydzielania soku żołądkowego od takiego czy innego rodzaju pożywienia. Tak samo stałe odżywianie się jednym rodzajem pokarmu może w końcu doprowadzić do pewnych stałych zmian w budowie i czynności żołądka. U zwierząt mięsożernych narząd ten ma stosunkowo prostą budowę, natomiast pożywienie roślinne wymaga złożonej budowy żołądka. Należy wyjaśnić, że żołądek prosty ma całe wnętrze pokryte nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, natomiast w żołądku złożonym występuje część bezgruczołowa, wysłana nabłonkiem takim jak przełyk, oraz część wydzielnicza. Część bezgruczołowa żołądka nazywamy częścią przedsionkową. Taki żołądek złożony, z przedsionkiem, występuje między innymi u wszystkożernej świni. Część przedsionkowa jest u niej stosunkowo niewielka, natomiast u gryzoni, na przykład u myszy, zajmuje nieomal połowę żołądka. Również u konia występuje żołądek złożony. W części środkowej tworzą się w nim wcięcia, które oddzielaj! część przedsionkową od gruczołowej. Wydaje się, że jest to dążeni do przekształcenia się u tego zwierzęcia żołądka jednokomorowego w wielokomorowy. Żołądek tego rodzaju, spotykany między innymi u przeżuwaczy, przedstawia wyższy stopień specjalizacji, konieczne tym zwierzętom przy trawieniu pożywienia. Na czym polega to lepsze przystosowanie, będziemy mogli lepiej zrozumieć po zazpoznaniu sil z budową i czynnością żołądka tego rodzaju. Na przykład u krowy żołądek składa się z czterech oddziałów, z których trzy pierwsze (żwacz, czepiec, księgi) są częścią przedsionkowa Ostatnią część — gruczołową — tworzy tak zwany trawieniec. Żołądek przeżuwaczy jest bardzo duży i podczas gdy u konia osiąga objętość 15 litrów, u owcy, przypominamy, ma już 30 litrów, a u krowy pojemność jego może dochodzić do 235 litrów Zaznaczyć również należy, że u młodych cieląt odżywiających się jeszcze mlekiem matki więcej rozwinięta jest część gruczołowa, dopiero z chwilą przejścia zwierzęcia na pokarm roślinny wybitnie rozwija sil część przedsionkowa. Pierwszy i największy z nich, mający kształt worka — żwacz, o pojemności u krowy do 160 litrów, łączy się z jednej strony z przełykiem, a z drugiej zaś z czepcem. Następny oddział części przedsionkowej — czepiec, komunikuje się ze żwaczem i księgami; ma on na powierzchni wewnętrznej przegródki upodabniające ją do plastra miodu. o wiele dłuższe fałdy błony śluzowej, przypominające strony książki, występują w księgach — trzecim oddziale żołądka, łączącym się z tra-wieńcem, który ma kształt retorty i zawiera liczne gruczoły. Wszystkie struktury występujące na powierzchni żołądka przeżuwaczy najlepiej można prześledzić przy przygotowywaniu, a nawet spożywaniu „flaków". Są one bowiem sporządzone z tej właśnie części przewodu pokarmowego. Omówmy teraz czynności wszystkich oddziałów żołądka w procesie trawienia. Początkowo spożyte pożywienie zostaje pobieżnie zżute obficie zwilżone śliną. Z jamy gębowej dostaje się ono do żwacza i czepca, w których dzięki ruchom perystaltycznym miesza się z ich ciekłą zawartością. Po 15—45 minutach wskutek ruchów antyperystal-tycznych pokarm zostaje zwrócony do jamy gębowej i powtórnie przeżuty, a następnie znów połknięty. W żwaczu oprócz mieszania i rozdrabniania pokarmu następuje również jego chemiczna przeróbka, zachodząca przy udziale mikroorganizmów -— mieszkańców przewodu pokarmowego przeżuwaczy (wymoczków i bakterii). Pod wpływem celu-lazy wydzielanej przez te organizmy następuje rozpad błonnika, który może później ulegać łatwiej działaniu zarówno enzymów przewodu pokarmowego zwierzęcia, jak i bakterii. Pożywienie, przeżute i strawione częściowo przez drobnoustroje, co jak już powiedzieliśmy, ma miejsce w żwaczu, dostaje się poprzez czepiec do ksiąg. Zaznaczyć należy, że do trawieńca przechodzi pokarm całkowicie rozdrobniony. Właśnie księgi „kontrolują", czy tak się stało, i zatrzymują ewentualnie większe cząstki pokarmu, rozcierając je dokładnie pomiędzy swoimi „kartkami". Wraz z treścią pokarmową dostają się do trawieńca mikroorganizmy żyjące w części przedsionkowej. W części gruczołowej ulegają one strawieniu wraz z pokarmem i są następnie przyswajane przez przeżuwacza, stanowiąc dodatkowe źródło białka. Sumując, można powiedzieć, że proces trawienia u przeżuwaczy przedstawia szczególną specjalizację, a żołądek oraz cały system enzymatyczny został przystosowany do pobieranego przez nie pokarmu. Również żołądek człowieka, jak to mieliśmy okazję prześledzić, jest ściśle przystosowany do pożywienia. Możemy więc powiedzieć, że zaobserwowana u niższych kręgowców ścisła zależność budowy żołądka od pobieranego pokarmu jest u ssaków w dalszym ciągu utrzymana.