Szczegółowe informacje dotyczące działania przysadki mózgowej oraz innych gruczołów dokrewnych znajdzie Czytelnik w innej partii niniejszej publikacji. W tej chwili jednak musimy zatrzymać się nieco dłużej nad jedną z części przysadki mózgowej oraz wydzielanym przez nią hormonie, który wpływa bezpośrednio na przedmiot naszych rozważań — komórki nefronu i wytwarzanie przez nie moczu. Oglądając preparat części nerwowej stwierdzono, że składa się ona z ogromnej liczby włókien nerwowych, między którymi znajdują się komórki przypominające glejowe i nazwane pituicytami. Badając wyciągi z tej części przysadki chemicy i fizjolodzy odkryli w niej dwie substancje, które wstrzyknięte zwierzętom doświadczalnym wywierają na ich organizm charakterystyczne działanie. Jedna z nich powoduje skurcze macicy, dzięki czemu odgrywa doniosłą rolę w przebiegu porodu. Została ona nazwana oxytocyną. Druga natomiast substancja, nazwana hormonem antydiuretycznym lub adiuretyną (w dalszym ciągu będziemy używali powszechnie przyjętego skrótu angielskiej nazwy Antydiuretic Hormone — ADH), wywiera wpływ na ilość wytwarzanego przez nerki moczu. Wstrzykując ADH zwierzęciu i zbierając produkowany przez niego w tym czasie mocz przekonano się, że w ciągu 6—8 godzin od wstrzyknięcia ilość moczu ulega znacznemu zmniejszeniu. Zjawisko to uwidacznia się szczególnie wyraźnie, jeżeli przed wstrzyknięciem hormonu podamy badanemu zwierzęciu lub człowiekowi większą ilość wody. W warunkach normalnych, jak wiemy to z własnego doświadczenia, wypicie większej ilości wody szybko prowadzi do wzmożonej produkcji moczu, co w konsekwencji prowadzi do wydalenia całej wypitej ilości płynu w ciągu około 3 godzin. Po podaniu ADH zjawisko to nie występuje, co można prześledzić na załączonym wykresie. Wykazano, że działanie ADH polega na zwiększeniu resorpcji wody w kanalikach nefronu, a dalej, że ta resorpcja ma miejsce w kanalikach zbiorczych. ADH nie wpływa na przebieg i nasilenie opisanej poprzednio resorpcji zachodzącej w kanaliku krętym I rzędu. To, co powiedzieliśmy przed chwilą, dotyczyło sytuacji stworzonych sztucznie pod wpływem wstrzykniętego ADH, ale hormon ten jest wydzielany przez normalną przysadkę i działa w organizmie normalnego osobnika. Zapewne zauważyliśmy, że w wypadku zmniejszenia dostawy wody do organizmu ilość wydalanego moczu jest stosunkowo niewielka. Gdybyśmy w tym czasie zbadali, przy pomocy znanego nam wskaźnika oczyszczania inuliny, nasilenie filtracji kłębkowej, przekonalibyśmy się, że nie uległo ono zmianie. Możemy więc wysnuć wniosek, że za mała ilość moczu w czasie ograniczenia dostawy wody do organizmu jest wynikiem wzmożonej jej resorpcji pod wpływem działania ADH. W jaki sposób przysadka mózgowa została poinformowana o aktualnym stanie zapotrzebowania na wodę?