Choroby przewodu pokarmowego nie są jednak jedynie rezultat złego rozdrobnienia pokarmu w jamie ustnej. Nieprawidłowe wyj nie soku żołądkowego jest również czynnikiem predysponujący! powstawania jego schorzeń. Sok żołądkowy nie zawsze wydziel w odpowiedniej ilości. Jak sama nazwa wskazuje, przy pierwszej z nich żołądek dzieła niedostateczną ilość kwasu solnego, mówimy wtedy o nisko kwasocie. Nadlał towarzyszy często chorobie wrzodowej żołądka czy dwunastnicy, i sądzą niektórzy nawet ją wywołuje. Wielkość jego wynosi od paru milimetrów do kilku cl metrów. Udział jej w powstawaniu wrzodu jest raczej pewny. Ostatnio coraz więcej lekarzy wiąże je z zaburzeniami w układzie nerwowym. Poglądy te potwierdzają badania doświadczalne. Udało się mianowicie wywołać nadżerki błony śluzowej żołądka przez drażnienie pewnych okolic mózgu, a ściślej obszaru zwanego podwzgórzem. Pawłów i jego szkoła starali się to wytłumaczyć rozkojarzeniem — rozregulowaniem współpracy kory mózgowej i ośrodków podkorowych. Normalnie kora mózgowa jako narząd nadrzędny hamuje wyzwalanie czynności szkodliwych dla ustroju, zapobiegając na przykład nadmiernemu skurczowi błony mięsnej błony śluzowej żołądka i mięśni wchodzących w skład ścian jej naczyń krwionośnych. Gdy czynności te nie są hamowane, doprowadza to w efekcie do obkurczenia błony śluzowej i gorszego jej ukrwienia. Ten stan błony śluzowej wywiera z kolei wpływ na korę mózgową. Obserwujemy więc jakby błędne koło, które tłumaczy nam uporczywość tej choroby. W ten sposób powstawałyby zaburzenia w odżywianiu się ściany żołądka i czynności jego komórek, co sprzyjałoby rozwijaniu się wrzodu. Nie tylko metody doświadczalne, ale także obserwacje chorych potwierdzają te spostrzeżenia, mianowicie, że wrzód żołądka występuje często u ludzi cierpiących na choroby układu nerwowego. Doświadczenia zdobyte w czasie ostatniej wojny również wykazały, jak dużą rolę odgrywają w tym przypadku czynniki psychiczne. Schorzenie to wybitnie się wtedy rozprzestrzeniło i wzmogła się liczba przedziurawień. Stwierdzono to między innymi w oblężonym Leningradzie oraz w Londynie w okresie nalotów. Te same spostrzeżenia zostały poczynione w naszych szpitalach w czasie okupacji niemieckiej. Zauważono wtedy, że poprawa w zdrowiu chorego następuje szybko wtedy, gdy zastosować leczenie spoczynkowe i wpłynąć na poprawę jego stanu psychicznego. Zaznaczyć jednak należy, że każda teoria próbująca wyjaśnić powstawanie wrzodu żołądka ma pewne uzasadnienie, ale żadna z nich wzięta oddzielnie nie tłumaczy jego przyczyny. Stąd wniosek, że istnieje wiele czynników, mniej lub więcej istotnych, które działając jednocześnie, wywołują tę chorobę. Znamy wiele innych chorób żołądka, powstających najczęściej z powodu nieodpowiedniego odżywiania się. Spożywanie pokarmów w zbyt dużej ilości, trudno strawnych (tłusta wieprzowina i baranina), niekiedy zepsutych, za gorących lub za zimnych często bywa przyczyną dolegliwości ze strony tego narządu. Również za szybkie, pospieszne jedzenie lub o zmiennej porze czy też zajmowanie się przy posiłku innymi czynnościami, nawet niewinnym zdawałoby się czytaniem, doprowadzają najczęściej do upośledzenia apetytu. Jak już wiemy, pociąga to za sobą zanikanie fazy psychicznej wydzielania soku żołądkowego, tak istotnej w trawieniu pokarmu. Wszystkie te wykroczenia przeciw higienie odżywiania upośledzają czynność trawienia, predysponując układ pokarmowy między innymi do tego rodzaju schorzeń, jak zapalenie (nieżyt) żołądka czy choroba wrzodowa, o której już mówiliśmy. Nieprzestrzeganie zasad prawidłowego odżywiania utrudnia też leczenie tych chorób, gdyż często nie usuwa się właśnie ich przyczyny. Do chorób powodujących występowanie dotkliwych bólów oprócz omawianego wrzodu żołądka zaliczyć również możemy kamicę żółciową. Choroba ta, o przyczynie nieznanej, charakteryzuje się występowaniem w pęcherzyku żółciowym kamieni wytworzonych ze składników żółci, a więc głównie z cholesterolu i soli nieorganicznych. Jednym z objawów tej choroby są mdłości i ataki bólu, zwane kolką żółciową. Bóle te występują najczęściej w 3—4 godziny po spożyciu tłustego posiłku, wtedy gdy miazga pokarmowa znajduje się w dwunastnicy i zaczyna wydzielać się żółć. Skurcze pęcherzyka żółciowego powodują wtedy przesuwanie się kamieni do światła jelita, co daje właśnie atak bólu. Kolce żółciowej towarzyszy często żółtaczka spowodowana w tym wypadku zatkaniem dróg odprowadzających żółć. Ta ostatnia wchłaniana jest wtedy do naczyń limfatycznych, z których dostaje się do krwiobiegu, w wyniku czego skóra i białkówki oczu przybierają żółte zabarwienie. Żółtaczka może być również wywołana przez wirusy dostające się do przewodu pokarmowego z zanieczyszczonymi pokarmami lub wodą. Wirusy te powodują zapalenie wątroby, której komórki wydzielają wtedy mniejszą ilość barwników żółciowych do dróg żółciowych, w wyniku czego substancje te występują w dużej ilości we krwi. Choroba ta objawia się utratą łaknienia, mdłościami, wymiotami, biegunką lub zaparciem. Powoduje ona poważne uszkodzenia komórek wątroby. W pierwszym okresie żółtaczki zakaźnej wirusy znajdują się we krwi, kale i moczu, a także w jamie nosowo-gardłowej chorych na nią ludzi. Dlatego też choroba ta ze względu na łatwe przeniesienie jest tak niebezpieczna. Wspomnieć tutaj należy także o nieżytach jelit. Powodowane są one najczęściej spożywaniem nadmiernej ilości pożywienia, pokarmów zepsutych lub zakażonych. W stanach tych wypróżnienia są bardzo częste, początkowo papkowate, a następnie płynne. Obserwujemy też utratę łaknienia, mdłości, a niekiedy i wymioty. Inne objawy towarzyszą zapaleniu wyrostka robaczkowego, które spowodowane jest przenikaniem bakterii do jego ściany. Choroba ta zaczyna się wystąpieniem silnych bóli, które umiejscowiają się po paru godzinach w prawej dolnej części brzucha. Towarzyszą im często mdłości, wymioty i zaparcie oraz podniesienie się temperatury ciała. Przy schorzeniu tym częstokroć występują bardzo niebezpieczne powikłania w postaci zapalenia otrzewnej, gdy wyrostek ulegnie przedziurawieniu. Z tego względu przeciwskazane jest stosowanie środków przeczyszczających, które wywołując gwałtowny ruch robaczkowy jelita mogą spowodować właśnie przedziurawienie wyrostka. Chorobę tę leczymy operacyjnie. Zabieg powinno się wykonać w czasie wskazanym przez lekarza, nie lekceważąc jego rad, gdyż może to niekiedy skończyć się tragicznie. Pozostaje jeszcze do wyjaśnienia schorzenie zwane hemoroidami, które wymieniliśmy przy omawianiu zaparcia. Hemoroidy zwane inaczej guzkami krwawniczymi odbytnicy, powstają wskutek nadmiernego rozszerzenia żył znajdujących się w ścianie odbytu. Rozróżniamy guzki zewnętrzne, znajdujące się pod zwieraczem odbytu, i wewnętrzne, umiejscowione nad zwieraczem. Przysparzają one dolegliwości bólowych, zwłaszcza przy defekacji. Istnieją jeszcze liczne inne choroby układu trawiennego, których nie sposób tutaj wymienić. W rozdziale tym starano się omówić te schorzenia, które są stosunkowo częste, a nawet spotykamy je u każdego nieomal człowieka, jak np. próchnicę zębów. Dodać jedynie należy, że w przewodzie pokarmowym występują różne pasożyty zwierzęce, jak np. tasiemce czy owsiki, ale o tym dowiedzieć się można z innych publikacji.