W wieku XVIII Albert Haller, anatom i lekarz, Szwajcar z pochodzenia, odrzucił możliwość tłumaczenia wszelkich zjawisk biologicznych wyłącznie prawami fizyki. Był witalistą, twórcą nowej fizjologii doświadczalnej. Jako profesor uniwersytetu w Getyndze wykładał anatomię, chirurgię i botanikę; założył ogród botaniczny i teatr anatomiczny. Był człowiekiem wielkiej erudycji. Jedną z poważniejszych jego zasług było przeciwstawianie się zbyt daleko idącym wnioskom jatromatematyków i jatrofizyków. Prowadzone przez niego badania eksperymentalne na mięśniach i nerwach wykazały różnice właściwości tkanki żywej i martwej. Badania Hallera znalazły licznych kontynuatorów. Wśród nich znajdują się słynni anatomowie, jak np. Henryk Wrisberg, Jan Zinn, Jan Fryderyk Meckel, Jan Lieberkuhn, Jan Baptysta Morgagni, Antoni Scarpa oraz Lazaro Spallanzani, który prowadząc badania nad działaniem trawiennym soku żołądkowego zapoczątkował nową dziedzinę nauki lekarskiej — chemię fizjologiczną. Ogólnie biorąc w wieku XVIII poznaniu struktury narządu ruchu służą liczne badania anatomiczne przeprowadzane na zwłokach ludzi i zwierząt oraz stopniowo wprowadzana metoda mikroskopowa. Rozwija się fizjologia eksperymentalna, która próbuje na organizmach zwierzęcych wyjaśnić procesy przyżyciowe, zachodzące w mięśniach i tkance nerwowej. Zastosowanie praw fizyki w medycynie sprawia, że uczeni potrafią już oznaczać położenie środka ciężkości ciała na zwłokach i tłumaczyć mechanikę działania niektórych mięśni. Obecna nasza rozległa wiedza elektroniczna swoje prapoczątki wywodzi z rozwoju nauki o elektryczności, sięgające drugiej połowy XVIII w. Od tamtej pory w ciągu dwu stuleci stopniowo wzrasta zasób elektronicznych metod badawczych, które fizjologom i klinicystom oddają nieocenione usługi. Wzbogacana i udoskonalana aparatura elektroniczna umożliwia odtąd poznawanie procesów czynnościowych zachodzących w żywym ustroju zarówno zwierząt, jak i ludzi. Wiek XIX — stulecie wielkiej płodności naukowej: Na przełomie XVIII i XIX w. Ksawery Bichat, młody, zamiłowany anatom francuski, zajmuje się badaniami z dziedziny anatomii i fizjologii eksperymentalnej. Wprowadził on jako pierwszy pojęcie tkanki do nomenklatury anatomicznej, stąd też uważany jest za twórcę histologii. Wykłady jego przyciągały mnóstwo słuchaczy. Uczony ten żył zaledwie 31 lat, lecz mimo tak krótkiego czasu działalności dydaktycznej wpływ jego na uczniów był ogromny. Od niego wywodzą się wybitni francuscy uczeni, jak Claude Bernard, genialny fizjolog XIX stulecia, który do mistrzostwa doprowadził eksperyment wiwisekcyjny, oraz fizjolog Magendie, uznany w medycynie za twórcę nowej nauki — fizjologii ustroju chorego, czyli patologii, a wreszcie światowej sławy bakteriolog — Ludwik Pasteur. Ksawery Bichat, który w jednym tylko roku potrafił wykonać własnoręcznie 600 sekcji zwłok, udowodnił na olbrzymim materiale podstawowe znaczenie badań anatomicznych dla poznawania zmian chorobowych. Prace jego rozpoczynają we Francji okres świetnego rozwoju fizjologii doświadczalnej i anatomii patologicznej. Obie te dziedziny przyczyniają się w znacznej mierze do rozwoju medycyny klinicznej i diagnostyki chorób wewnętrznych. W XIX w. Ernest Weber, profesor anatomii i fizjologii w Lipsku, prowadzi badania nad analizą chodu, uwzględniając zależności czasowo-przestrzenne. Pojawiają się pierwsze badania z zakresu cyklografii i chronofotografn, udoskonalone następnie wprowadzeniem naukowej dokumentacji filmowej. Równolegle dokonuje się nieporównywalny do sytuacji z poprzednich stuleci rozwój nauk przyrodniczo-lekarskich. Piękne i znamienne dla wieku Odrodzenia słowa Leonarda da Vinci: „Nic co ludzkie, niech mi nie będzie obce" tracą na aktualności, ponieważ treść ich staje się nieosiągalna dla człowieka XX w. Świat naukowy wkracza w okres szeroko rozlanego nurtu wielorakich dziedzin i związanej z tym daleko rozwiniętej specjalizacji. Zamiast np. jednego działu chemii — mamy dziś chemię nieorganiczną, organiczną, fizjologiczną, biochemię, histo-chemię. Podobnie chirurgia — ongiś pojedyncza, rozpłynęła sie w szeroką „deltę" licznych działów — ortopedii, chirurgii tzw. miękkiej, urazowej, laryngologii, okulistyki, chirurgii dziecięcej, plastycznej, szczękowej, doświadczalnej, neurochirurgii. Zamiast anatomii wyłoniła' Sią anatomia opisowa, czyli prawidlowa, anatomia topograficzna, nistologia, Cytologia, anatomia dla plastyków, anatomia patologiczna, Fotomechanika, jak również fizjologia, fizjopatologia i bakteriologia. Rozwój medycyny klinicznej w XIX w. sprawił, że coraz bardziej zaczęto dostrzegać i doceniać znaczenie medycyny profilaktycznej, a tym samym — higieny. W wyścigu osiągnięć naukowych całego świata cywilizowanego dojrzewa potrzeba i znaczenie wychowania fizycznego i sportu. Przedstawiciele medycyny światowej coraz wyraźniej dostrzegają dodatni wpływ ćwiczeń fizycznych na układ somatyczny i wegetatywny nie tylko w okresie wzrostu, lecz i w późniejszych, dojrzałych latach człowieka aż po wiek starczy; docenia się wpływ wychowania fizycznego na psychikę trenującego, a także leczniczą rolę ćwiczeń ruchowych w przypadkach pourazowych, porażennych i w wielu chorobach wewnętrznych. Tym się tłumaczy szczególnie intensywny w wieku XIX, a następnie w XX, rozwój zainteresowań mechaniką narządu ruchu. Naukę tworzą ludzie. Mówiąc o niezwykle dynamicznym rozwoju wiedzy lekarskiej w XIX w. niepodobna pominąć nazwisk jej twórców, ale też i nie sposób wymienić wszystkich, choćby tylko wybitniejszych, gdyż przerosłoby to ramy tego rozdziału. Wystarczy powiedzieć, ze anatomia opisowa, anatomia patologiczna, fizjologia i patologia eksperymentalna mają w świecie naukowym XIX i XX w. kilka tysięcy przedstawicieli. Z historią rozwoju medycyny w ubiegłym stuleciu nierozłącznie związane są nazwiska: Claude Bernarda, anatoma i fizjologa, profesora w College de France, Hermanna Helmholtza, fizjologa i fizyka niemieckiego, Rudolfa Virchowa, anatomopatologa niemieckiego, jednego z największych lekarzy XIX wieku, oraz Marii Skłodowskiej-Curie, polskiej uczonej, dwukrotnej laureatki nagrody Nobla.