Są nimi grasica i szyszynka — narządy zaliczane przez część badaczy do gruczołów wydzielania wewnętrznego, chociaż do dziś dokładnie nie wiadomo, jaką rolę spełniają w ustroju. Szyszynka jest małym gruczołem położonym w bliskim sąsiedztwie ośrodkowego układu nerwowego, powstałym w okresie rozwoju przez wypuklenie tylnej części stropu komory trzeciej mózgu. Narząd ten, zwany inaczej nasadką mózgu, ma kształt stożkowaty, ciężar jego u człowieka waha się w granicach 100—200 mg. Czy gruczoł ten jest spotykany wyłącznie u ludzi? Oczywiście nie. U zwierząt zmiennocieplnych (jaszczurki, ryby) szyszynka spełnia rolę narządu wrażliwego na nasilenie światła słonecznego. U jedynego dziś przedstawiciela rynchocefali — jaszczura nowozelandzkiego (tuatary) część szyszynki pełni funkcję narządu wzrokowego. U ssaków szyszynka odgrywa nieco inną rolę. Badania wykazały, że u szczurów po osunięciu szyszynki występuje przedwczesna dojrzałość płciowa, co świadczyć może o powiązaniu czynnościowym tego narządu z gruczołami płciowymi. Zaobserwowano również, że po podaniu zwierzętom związków znaczonych izotopem jodu 131 następuje nagromadzenie tych substancji w szyszynce. U człowieka dorosłego szyszynka składa się ze skupisk komórkowych (komórki pinealne) osłoniętych pasemkami tkanki łącznej, w której znajdują się komórki glejowe oraz naczynia krwionośne. Prócz tego, poczynając od 14 roku życia, występują tu stale złogi soli wapnia i magnezu, nazwane piaskiem mózgowym. Szyszynka jest do pewnego stopnia narządem przejściowym. Około 7 roku życia rozpoczynają się w gruczole zmiany wsteczne, w wyniku których powstają w nim cysty wypełnione masą ziarnistą, a następnie w miarę dojrzewania pojawia się wspomniany piasek mózgowy, którego ilość zwiększa się wraz ze starzeniem się ustroju. W ostatnich latach wykryto w szyszynce pewne enzymy oraz czynne związki, między innymi analogiczne do adrenaliny i noradrenaliny. Powyższe badania pozwalają przypuszczać, że szyszynka jest aktywnym gruczołem, jednakże do tej pory nie udało się zaobserwować wystąpienia charakterystycznych objawów przypadku niewydolności tego narządu. Grasica jest narządem gruczołowym znajdującym się w obrębie klatki piersiowej. Leży tuż za mostkiem w przestrzeni zwanej śródpiersiem przednim. W okresie dzieciństwa narząd ten jest stosunkowo duży, natomiast po osiągnięciu dojrzałości płciowej zmniejsza się i ulega zanikowi. Jednakże w postaci szczątkowej utrzymuje się przez całe życie. Zdarzają się wypadki przedwczesnego zaniku grasicy przed osiągnięciem dojrzałości płciowej w następstwie niektórych chorób zakaźnych, naświetlania promieniami Roentgena oraz długotrwałego głodu. Dzięki badaniom przeprowadzonym przez wielu uczonych wiemy, jak zmienia się wielkość narządu w zależności od wieku. U noworodka grasica waży 15—20 g, u człowieka dorosłego po osiągnięciu dojrzałości płciowej — 37—40 g, natomiast w 23—25 roku życia narząd ulega wyraźnemu zmniejszeniu. Od tego czasu zanik grasicy postępuje równolegle z procesem starzenia się organizmu, tak że u człowieka 70—80-letniego waży ona zaledwie 2—6 g. Rzecz interesująca, u niektórych zwierząt zapadających w sen zimowy (jeż, niedźwiedź) grasica zmniejsza się w okresie zimy, natomiast na wiosnę i w lecie czynność jej powraca do normy. Oglądając grasicę pod mikroskopem stwierdzamy, że jest ona zbudowana z szeregu zrazików pooddzielanych od siebie pasmami tkanki łącznej. W każdym zraziku znajduje się duże nagromadzenie komórek — limfocytów, które stanowią główną masę narządu. Niewiele dotychczas wiadomo na temat roli spełnianej przez grasicę; nie ma także dostatecznych dowodów pozwalających zaliczyć narząd do gruczołów wydzielania wewnętrznego. Nie dysponujemy czystym hormonem grasicy, wiemy jednak, że wyciągi z tego narządu powodują intensywny wzrost, a także większe uwapnienie kośćca. Usunięcie grasicy u ptaków wywołuje niedostateczne uwapnienie skorupek składanych jaj. Doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach świadczą o wyraźnym powiązaniu czynności grasicy z gruczołami płciowymi — grasica ulega zanikowi dopiero po okresie dojrzałości płciowej, w razie zaś usunięcia gonad u młodych zwierząt zanik grasicy nie postępuje. W ostatnich latach zwrócono uwagę na rolę grasicy w procesach odpornościowych (immunologicznych) organizmu. Czynność limfocytów nie jest dokładnie poznana. Wiadomo, że są one zdolne produkować substancje odpornościowe, jeśli zaistnieje konieczność obrony organizmu przed bakteriami czy innymi szkodliwymi czynnikami. W tych przypadkach najprawdopodobniej grasica produkuje czynne substancje — hormony, które pobudzają cały układ limfatyczny ustroju do czynnej walki. Oprócz omówionych hormonów wydzielanych przez różne gruczoły wydzielania wewnętrznego wykryto obecnie szereg czynnych substancji, które nazwano hormonami tkankowymi. Wykazano, że powstają one w przewodzie pokarmowym, pobudzając lub hamując wydzielanie soków trawiennych przez komórki żołądka i trzustki. Istnieją również hormony działające np. na serce i cały system naczyniowy. Wykryto także substancje sprzyjające gojeniu się ran (hormony przyranne) i wiele innych, które nie zostały jeszcze dokładnie poznane.