W normalnych warunkach tarczyca nie uwypukla się na przedniej części szyi i jest prawie niewidoczna. Widoczne powiększenie gruczołu świadczy zawsze o zaburzeniu czynności tarczycy. Jednakże jeśli wielkość powiększonego narządu nie przekracza połowy pięści badanej osoby, może to być nawet niedostrzegalne i dopiero szczegółowa obserwacja umożliwia wykrycie zmian. Powiększenie tarczycy dużego stopnia jest poważną wadą urody i często bywa dziś przyczyną różnych niepowodzeń życiowych, co wcale nie znaczy, że tak bywało zawsze. Kleopatra, uchodząca ongiś za jedną z najpiękniejszych kobiet świata, miała dość wyraźnie zaznaczone wole oraz niewielki wytrzeszcz oczu. Nie tylko w starożytności, ale również i w czasach późniejszych możemy znaleźć dzieła sztuki świadczące o tym, iż właśnie ludzie z wolem tarczycy byli obiektem obserwacji, zachwytu oraz stanowili modele dla artystów. Stan, w którym gruczoł pracuje bardzo intensywnie, znacznie więcej niż w warunkach normalnych, nazywamy nadczynnością. Wypada zatem pomówić o nadczynności tarczycy. Zaburzenie to, jak wynika ze statystyki, występuje 7-krotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn i pojawia się najczęściej w okresie przekwi-tania, ciąży oraz karmienia. Znane są również wypadki występowania jej u młodych dziewcząt w okresie pokwitania. Cechą charakterystyczną stanu nadczynności jest bardzo rzadkie jej występowanie na terenach nawiedzonych przez wole endemiczne. Co jest przyczyną nadczynności i jak dochodzi do powstania wola? Nadmierne pobudzenie kory mózgowej, np. wskutek jakiegoś przeżycia, powoduje pobudzenie nadrzędnego gruczołu — przysadki mózgowej, która pod wpływem tego impulsu zaczyna produkować hormon tyreotropowy, co w efekcie doprowadza do przerostu tarczycy. Na potwierdzenie tego rozumowania można przytoczyć następujące doświadczenie. Jeśli zwierzętom będziemy podawać w nadmiarze tyroksynę, objawy nadczynności nie wystąpią, pojawią się one natomiast wówczas, kiedy zaczniemy stosować duże ilości hormonu tyreotropowego, produkowanego przez przysadkę mózgową. Zaobserwowano, że nawet u zwierząt doświadczalnych z usuniętą tarczycą hormon tyreotropowy może wywołać niektóre objawy występujące w stanie nadczynności gruczołu. Jak manifestuje się nadczynność tarczycy? Sprawa ta rozwija się bardzo powoli, niepostrzeżenie. Po jakimś urazie psychicznym, np. katastrofie życiowej, śmierci osób bliskich, dużych niepowodzeniach w pracy itp., albo też po urazach czaszki, zatruciu tlenkiem węgla lub innymi substancjami zaczyna się „coś" dziać w organizmie. Na początku obserwuje się dużą pobudliwość nerwową, zniecierpliwienie, drażliwość, upośledzenie snu, chwiejność nastroju oraz łatwe męczenie się. Wszyscy na ogół traktują taki stan rzeczy jako wyraz przepracowania czy dużego tempa życia codziennego. Jednakże na tym sprawa się nie kończy. Wkrótce zaczynają dołączać się coraz to nowe objawy, jak drżenie rąk, uniemożliwiające wykonanie precyzyjnej pracy, przyspieszenie bicia serca, które może dochodzić do 180 uderzeń na minutę (serce zdrowego człowieka bije 60—80 razy na minutę), niepokój, nadmierne pragnienie oraz wzmożony apetyt. Jednocześnie intensywne chudnięcie mimo dobrego odżywiania. U osobników z nadczynnością tarczycy czynniki emocjonalne powodują silną grę naczyniową, pod wpływem np. gniewu czy radości pojawiają się na ciele czerwone plamy, skóra staje się wilgotna, twarz ulega zaczerwienieniu, ogólna ciepłota ciała jest podwyższona. Ludzie ci chodzą zazwyczaj bardzo lekko ubrani, sypiają przy otwartych oknach. Wskutek wzmożonej skłonności do wzruszeń i zmienności nastrojów sprawiają wrażenie niezwykle przejętych wszystkimi sprawami. Bardzo łatwo ulegają zmęczeniu. Podczas wchodzenia na schody odpoczywają kilkakrotnie. Poza tym skarżą się na wypadanie włosów z głowy, brwi i rzęs. Jednakże do najbardziej charakterystycznych objawów nadczynności tarczycy należą: wytrzeszcze oczu i powiększenie tarczycy. Wytrzeszcz oczu nadaje twarzy dość specyficzny wygląd. Człowiek taki sprawia wrażenie przestraszonego. Niekiedy objaw ten występuje w jednym oku. Wytrzeszcz gałek ocznych można uzyskać u zwierząt podając w nadmiernej ilości hormon tyreotropowy. Takie same efekty obserwuje się w przypadku usunięcia operacyjnego tarczycy. U ludzi np., którzy poddali się zabiegowi częściowego usunięcia tarczycy, wytrzeszcz gałek ocznych nie zmniejsza się, a nawet w niektórych wypadkach ulega nasileniu. Przytoczone fakty świadczą —iQ tym, że czynnikiem wywołującym wytrzeszcz nie jest tarczyca, lecz przysadka mózgowa. Ogromny wpływ na przebieg i rozwój hipertyreozy — czyli stanu nadczynności — wywierają warunki, w jakich dany osobnik się znajduje. Konflikty, trudna sytuacja materialna itp. powodują wystąpienie objawów lub też nasilenie już istniejących. Niekiedy czynnikiem wyzwalającym jest przestrojenie hormonalne organizmu, zachodzące u kobiet w okresie przekwitania, kiedy czynność jajników ulega osłabieniu. Czasem zdarzają się wypadki nagłego zaostrzenia sprawy i to aż do stanu zagrażającego życiu. Taki obraz nazywamy przełomem tarczycowym. Dlaczego zagrażający życiu? Obecnie z przełomem tarczycowym spotykamy się niezwykle rzadko, ponieważ stwierdzenie odchylenia w pracy tego gruczołu nie przedstawia trudności, ale w okresie, kiedy sprawy te nie były dobrze znane, przełom tarczycowy często kończył się zgonem. Typowy przełom tarczycowy objawia się silnym biciem serca i bólami w jego okolicy, podnieceniem fizycznym i psychicznym, wysoką temperaturą ciała, dochodzącą nawet do 41 °C, biegunką i wymiotami. Następuje również utrata przytomności i śpiączka, która w 2/3 przypadków kończy się śmiercią, nawet już po kilku godzinach od momentu wystąpienia objawów. W przypadku nadczynności gruczołu tarczycowego podstawowa przemiana materii jest wyraźnie zwiększona, a więc oznaczenie tej przemiany ma duże znaczenie rozpoznawcze. Nadczynność tarczycy pojawiająca się czasami w okresie pokwitania nierzadko cofa się samoistnie. Istnieje bardzo duży związek pomiędzy tarczycą a układem nerwowym. Jednym z dowodów istnienia tej współzależności jest, jak wspomnieliśmy, występowanie hipertyreozy po wstrząsach psychicznych, ciężkich przeżyciach i innych katastrofach życiowych. Dlatego też niektóre metody stosowane w celu usunięcia zaburzeń czynnościowych gruczołu polegają na oddziaływaniu na ośrodkowy układ nerwowy, na psychikę człowieka. Znane są wypadki „cudownego wyleczenia" zmian narządu tarczowego przez przyłożenie ręki. Praktykowano to już w starożytności, a nawet w czasach późniejszych. Zdolność uleczania tym sposobem przypisywano królom, biskupom oraz ludziom uważanym za świętych. Częstokroć metody te dawały wyniki zadowalające. Aby podkreślić ważność chwili, ludzie obdarzeni zdolnością uzdrawiania odbywali swoje praktyki z wielkim ceremoniałem. Wypowiadano przy tym słowa „król cię dotyka, Bóg cię uzdrawia". Z czasem formuła ta uległa zmianie, ponieważ nie w każdym przypadku dotknięcie ręki króla, biskupa lub świętego przynosiło uzdrowienie. Aby nie brać odpowiedzialności całkowicie na siebie, mówiono „król cię dotyka, aby Bóg cię uzdrowił". W niektórych krajach te magiczne metody leczenia przetrwały bardzo długo, np. w Anglii ten proceder był uprawiany nawet przez ludzi świeckich. Uważano mianowicie, iż każdy siódmy z kolejno urodzonych synów posiada umiejętność cudownego leczenia.