Wspomnieliśmy już, że nieodpowiednie odżywianie się w czasie ciąży może prowadzić do nadmiaru wagi, czyli otyłości. Nie jest ona jednak spotykana tylko po przebytej ciąży, gdyż cierpi na nią bardzo dużo kobiet nie mających dzieci, a także mężczyzn. Otyłość występuje wskutek nadmiernego nagromadzenia zapasów tłuszczu w ustroju. Mówimy zaś o niej wtedy, gdy przekracza o 10% należną wagę. Waga ta natomiast wynosi u dorosłych tyle kilogramów, ile centymetrów wynosi ich wzrost ponad 1 metr. Na przykład człowiek wzrostu 170 cm może ważyć 70 kg ± 7 kg, to jest 63 kg lub 77 kg, nie będąc ani chudy, ani otyły. Powodem otyłości, jak już niejednokrotnie mówiliśmy, jest dostarcze- nie nadmiernej ilości kalorii w stosunku do ich zużycia. Bywają różne rodzaje otyłości, spowodowane zaburzeniami hormonalnymi, nerwowymi, ale ta, która występuje najczęściej, powstaje z przejedzenia i nazywa się otyłością prostą. Otyłość powoduje zwiększenie pracy serca i układu krążenia i zmniejsza odporność na choroby. Powiedzenie ,,otyli żyją krócej" ma swoje uzasadnienie, gdyż jak wykazują statystyki amerykańskich przedsiębiorstw ubezpieczeniowych, otyli umierają średnio pięć lat wcześniej niż ich rówieśnicy z prawidłową wagą. Otyli jedzą zawsze zbyt wiele, choć uporczywie twierdzą, że jedzą mało. Wynika to z błędnego pojęcia o wartości pożywienia, gdyż odżywiają się oni najczęściej pokarmami mało objętościowymi, ale za to wysokokalorycznymi (tłuszcze, ciasta, czekolady). Leczenie otyłości musi być rozsądne i przeprowadzane stopniowo. Gwałtowny spadek wagi prowadzi do osłabienia serca, układu nerwowego, zwiotczenia mięśni, a po zaprzestaniu takiej kuracji efekt jej jest znikomy, gdyż organizm dąży do wyrównania ciężaru ciała. W pożywieniu otyłych należy zmniejszać liczbę kalorii, ale tak, aby nie odczuwali oni głodu. Pożywienie musi więc mieć małą wartość odżywczą przy dostatecznej objętości. Istnieje wiele diet odchudzających. Przytoczymy tutaj dietę Noordena: Śniadanie — szklanka herbaty z cytryną, 80 g chudego mięsa, 40 g chleba z mąki grubo mielonej, 5 g masła; drugie śniadanie — 1 jajo, 20 ml maślanki; obiad — 200 ml maślanki, zielone jarzyny, 120 g chudego mięsa, 200 g ziemniaków lub jarzyn, 10 g masła,_ 200 g owoców, filiżanka czarnej kawy bez cukru; podwieczorek — filiżanka herbaty z cytryną, bułeczka 20 g; kolacja — 200 ml chudego mleka, 2 jaja, 20 g chleba grubo mielonego, 200 g owoców. Dieta ta zawiera 118 g białka, 31 g tłuszczu, 135 g węglowodanów. W sumie jest to 1330 cal. Jak widać z powyższego zestawienia, podstawą diety dla otyłych są owoce, jarzyny, chude mięso i zbierane mleko. Nie należy jadać potraw mącznych, zup i budyni. Podczas odchudzania należy ograniczyć płyny, gdyż suche pożywienie łatwiej syci. Kurację odchudzającą należy przy tym przeprowadzać powoli, a więc chudnąć od 0,5 do 1 kg tygodniowo. Osiągnąć to można wtedy, gdy obniżymy liczbę kalorii o 350—700 dziennie. Jeżeli przyjmiemy, że średnio dostarczamy 2500 kalorii, to przy odchudzaniu musimy zapewnić organizmowi tylko 1800 kalorii. Nadwyżkę tę (700 cal) można łatwo usunąć nie odczuwając głodu, jeśli się odpowiednio ułoży jadłospis, gdyż niejednokrotnie jemy bardzo nierozsądnie. Odmawiamy sobie na przykład porcji zupy (100 cal), a zjadamy ciastko o dużo większej wartości kalorycznej (200 cal). Nie zjadamy niekiedy śniadania, aby nie utyć, a spożywamy w zamian tabliczkę czekolady wartości 500 kalorii. Często mówi się również, że otyłość jest dziedziczna. Dziedziczenie to nie tyle tyczy się samego schorzenia co „dziedziczenia" sposobu odżywiania się otyłych rodziców. W leczeniu otyłości niewiele można liczyć na same ćwiczenia fizyczne. Również zalecane dawniej masaże i jazda konna niewiele pomagają. W pierwszym wypadku chudnie masażysta, w drugim koń, jak powiedział jeden ze znanych klinicystów. Podamy tutaj przykładowo, że przejście 1,5 km powoduje wydatek tylko 100 cal, a aby stracić 450 g wagi, trzeba przejść 52 km, dodać przy tym należy, że wysiłek fizyczny wzmaga apetyt. Cóż z tego, że będziemy uprawiali ćwiczenia fizyczne, gdy jednocześnie zwiększymy liczbę kalorii dostarczanych organizmowi w pokarmach. Racjonalna gimnastyka wywiera niewątpliwie wpływ, gdyż czyni człowieka bardziej zręcznym i zgrabniejszym oraz ułatwia równomierne spalanie pokładów tkanki tłuszczowej. Jest więc w połączeniu z odpowiednią dietą pożądanym uzupełnieniem kuracji odchudzającej. Głównym jednak czynnikiem umożliwiającym pozbycie się nadwagi jest ograniczenie dostarczanych organizmowi kalorii. Pamiętajmy jednak, że nie we wszystkich przypadkach otyłości sama dieta może ją zlikwidować. Wywołana jest ona niekiedy uszkodzeniem ośrodków przemiany materii znajdujących się w układzie nerwowym (w podwzgórzu) lub zaburzeniami hormonalnymi, w których to stanach zmniejszenie wartości kalorycznej nie pomoże. Otyłości mogą towarzyszyć różnego rodzaju choroby (na przykład niewydolność układu krążenia), w których należy oczywiście dietę odchudzającą odpowiednio zmodyfikować. Zbyt przesadzone głodzenie się jest również niewskazane i może często spowodować dość poważne zaburzenia w organizmie, o czym niejednokrotnie wspominaliśmy. Z powyższych względów nie należy przeprowadzać kuracji odchudzających bez porady i kontroli lekarza. Bez jego zaleceń nie wolno także zażywać żadnych środków farmaceutycznych, których niekiedy używa się w leczeniu otyłości, gdyż nieodpowiednie zastosowanie ich może wywołać niepożądane skutki. Pamiętajmy również, że nie należy leczyć na własną rękę żadnych schorzeń układu trawiennego. Leczenie niektórych z nich jest częstokroć długie i trudne zarazem. Zawsze oprócz leków wymaga odpowiedniej diety, którą jedynie lekarz może ustalić. Ileż to razy zupełnie niepotrzebnie, a nawet wręcz szkodliwie, głodzimy się, ustalając sobie zbyt duże ograniczenia dietetyczne. Są one niekiedy w danym schorzeniu zupełnie zbyteczne i często dieta powinna akurat zupełnie inaczej wyglądać. Objawów chorobowych w układzie pokarmowym nie należy nigdy lekceważyć, gdyż schorzenia nie leczone lub leczone nieodpowiednio, domowym sposobem mogą przejść w stan przewlekły i trwać całymi miesiącami. Do powyższych wniosków z pewnością sami dojdziemy, znając już nawet w tak małym zakresie budowę i czynności układu trawiennego. Staraliśmy się przy tym podać nieco praktycznych wskazówek, które jak sądzimy, wyjaśniają mechanizm powstawania różnych dolegliwości przewodu pokarmowego i ułatwią być może współpracę pacjenta z lekarzem. Mamy nadzieję, że nasz Czytelnik będzie odtąd zwracał uwagę na właściwy sposób odżywiania się, dzięki czemu uniknie wielu niedyspozycji trawiennych, a nawet częstokroć chorób. Sprawnie zaś działający układ trawienia zapewnia nie tylko zdrowie, ale-i ogólnie dobre samopoczucie.