Nazwą pień mózgu określa się te części mózgowia, które zawierają zgrupowania komórek nerwowych kierujących pewnymi, stosunkowo prostymi czynnościami. Omówimy teraz najważniejsze części pnia mózgu, poczynając od sąsiadującej bezpośrednio z rdzeniem kręgowym opuszki. Wspomniany przy okazji omawiania rdzenia kręgowego kanał środkowy ulega na wysokości opuszki rozszerzeniu, tworząc przestrzeń zwaną IV komorą, która przez kanał biegnący do przodu łączy się z pozostałymi jamami mózgowia. Podobnie jak w rdzeniu kręgowym w opuszce z łatwością dostrzeżemy zgrupowania komórek tworzące substancję szarą oraz włókien tworzących substancję białą. Substancja biała stanowi w zasadzie przedłużenie poznanych poprzednio szlaków wstępujących i zstępujących rdzenia kręgowego. Natomiast złożona z komórek substancja szara występuje w różnej wielkości skupieniach, zwanych jądrami. Są to ośrodki kierujące różnymi czynnościami organizmu i kontrolujące je. Do czynności tych należą np. połykanie, oddychanie, bicie serca, a także skurcze mięśni służących utrzymaniu równowagi czy też zbieżności i płynności ruchów. Część jąder stanowi ośrodki wspomnianych poprzednio nerwów czaszkowych. W odniesieniu do włókien czuciowych tych nerwów ośrodki spełniają tę samą rolę co komórki rogów tylnych rdzenia w stosunku do nerwów rdzeniowych. Z kolei wobec włókien ruchowych nerwów czaszkowych ośrodki położone w opuszce spełniają rolę analogiczną do roli komórek przednich rogów rdzenia kręgowego. Budowa opuszki podobnie jak wszystkich dalszych odcinków mózgowia jest niezwykle złożona i szczegółowe jej omawianie przekroczyłoby ramy niniejszej książki. Czytelnik, którego by te sprawy zainteresowały, musi sięgnąć do podręczników anatomii i fizjologii. Pominiemy również poszczególne części anatomiczne mózgowia, ponieważ znajomość ich budowy i czynności nie jest konieczna do zrozumienia dalszych rozważań. Niemniej jednak kilka słów trzeba poświęcić strukturze zwanej blaszką czworaczą, która leży z przodu poznanej opuszki. Składa się ona z czterech małych wzgórków, które zawierają komórki nerwowe odbierające impulsy z receptora wzroku i słuchu. Wzgórki górne przyjmują impulsy płynące z receptora wzroku, stąd czasem nazywa się je wzgórkami wzrokowymi. U niższych zwierząt docierają do nich wszystkie włókna przewodzące impulsy wzrokowe. U człowieka natomiast wytworzyły się w procesie ewolucji ośrodki wyższe, położone w półkulach mózgowych, co znacznie ograniczyło rolę wzgórków. Dociera do nich tylko część włókien przewodzących impulsy wzrokowe, między innymi takie, które powodują ruch gałek ocznych — ustawianie ich w położeniu najdogodniejszym do patrzenia. Podobnie do wzgórków dolnych, zwanych czasem słuchowymi, dociera część włókien przewodzących impulsy słuchowe, od których zależą reakcje ruchowe związane z bodźcami dźwiękowymi.