A A A

Przyzwyczajenie jest drugą naturą

To stare rzymskie przysłowie potwierdza się w czynności ośrodkowego układu nerwowego. Jak pamiętamy, analizator dokonuje oceny impulsu powstałego pod wpływem określonego bodźca. Ta ocena stanowi podstawę do przesłania odpowiedniego impulsu do ośrodków ruchowych tak, by reakcja była ściśle dostosowana do wszystkich właściwości działającego bodźca. Równoczesna czynność wielu analizatorów pozwala na ocenę wszystkich działających na różne receptory bodźców, reakcja organizmu w danej chwili więc jest wyrazem analizy, a następnie syntezy wszystkich docierających w tym czasie impulsów. W życiu codziennym wielokrotnie spotykamy się z pewnym, mniej lub bardziej stałym działaniem bodźców w określonej kolejności. Twardość kierownicy, skręcalność kół, szerokość samochodu, dźwięk pracy silnika to zespół bodźców odbieranych przez kierowcę. Bodźce te podlegają analizie i syntezie w ośrodkach nerwowych, prowadząc do powstania reakcji, które przyjmują postać pewnego zespołu ruchów dostosowanych do wspomnianych bodźców. Ten zespół czynności ruchowych określa się mianem stereotypu ruchowego. Oczywiście stereotyp ruchowy nie jest czymś stałym, przeciwnie, ulega on zmianom zależnym od zmian w działaniu bodźców. Jeżeli jednak zespół bodźców, od których zależy stereotyp, przez dłuższy czas nie ulega większym zmianom, stereotyp coraz bardziej się utrwala i coraz trudniej go zmienić. Łatwo to zrozumieć posługując się przytoczonym przed chwilą przykładem kierowcy. Stosunkowo łatwo przystosuje on swoje reakcje ruchowe do nowego samochodu, będącego źródłem odmiennych bodźców, jeżeli poprzednio dość krótko posługiwał się innym samochodem. Po wieloletnim jeżdżeniu danym samochodem kierowca ten będzie miał w wyniku znacznego utrwalenia stereotypu ruchowego pewne trudności z przystosowaniem się do nowego pojazdu. Wszystkie bodźce działające na poszczególne receptory i docierające do ośrodków nerwowych w postaci impulsów zostały nazwane przez Pawłowa I układem sygnałów. Układ ten jest wspólny dla zwierząt i człowieka i przy pomocy wrażeń i wyobrażeń informuje organizm o otaczającym go świecie, stanowiąc podstawę do jego poznania. U człowieka, dzięki ogromnemu rozwojowi ośrodkowego układu nerwowego, a szczególnie ośrodków korowych, powstał II układ sygnałów. Polega on na tym, że każdy z bodźców I układu może być zastąpiony swego rodzaju symbolem — myślą o tym bodźcu, która może być wyrażona słowem lub pismem. Przekonano się doświadczalnie, że wspomniane symbole mają zdolność wywoływania takich samych reakcji, jakie wywołują odpowiadające im bodźce. Udało się bowiem wytworzyć odruchy warunkowe na samą myśl o wywołującym je poprzednio bodźcu.